پروژه انتقال آب خزر: يك طرح با صدها مشكل

^{دويچه وله : قرارگاه خاتم‌الانبيا پروژه انتقال آب درياي خزر به كوير را بر عهده گرفته است. اين طرح با دستور مستقيم محمود احمدي‌نژاد شروع شده و فرمانده قرارگاه خاتم‌الانبيا ۱۵۰ ميليارد تومان اعتبار براي انجام آن پيش‌بيني كرده است.}

^{نمايي از درياي خزر در ايران}

^{طرح انتقال آب درياي خزر به كوير از زمان دولت اكبر هاشمي رفسنجاني مطرح شد اما به دليل مشكلات فراواني كه اجراي اين طرح در پي داشت از جمله وجود سد بلند ارتفاعات البرز بر سر راه اين طرح، مسكوت ماند. دولت احمدي‌نژاد بعد از به جريان انداختن طرح حذف يارانه‌ها كه آن هم از زمان دولت رفسنجاني آغاز شده بود، اينك در فكر اجراي طرح انتقال آب خزر به كوير لوت است.}

^{دستور اجراي اين طرح توسط احمدي‌نژاد صادر و پيمانكار آن نيز مشخص شده است. قرارگاه خاتم‌الانبياي سپاه پاسداران مجري و پيمانكار اين طرح است.}

^{اين دومين پروژه بزرگي است كه ظرف هفته‌ي گذشته اجراي آن به سپاه پاسداران واگذار شده است. اوايل هفته گذشته خبر احداث بزرگراه "از حرم تا حرم" كه بناست قم را به مشهد متصل كند توسط قرارگاه خاتم‌الانبيا، منتشر شد. چند روزي پس از انتشار اين خبر، فرمانده قرارگاه خاتم‌الانبيا اعلام كرد كه اين قرارگاه، پيمانكار پروژه انتقال آب خزر به كوير است و مبلغ ۱۵۰ ميليارد تومان اعتبار نيز براي آن پيش‌بيني شده است.}

^{با اجراي اين طرح سالانه ۵۰۰ ميليون متر مكعب آب از درياي خزر به استان سمنان منتقل خواهد شد.}

^{دكتر مهران افخمي كارشناس آلودگي‌هاي آب به دويچه‌وله مي‌گويد كه اجراي چنين طرح‌هايي بايد از شش جنبه اثرات فيزيكي، شيميايي، بيولوژيك، اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي مورد بررسي قرار گيرد.}

^{وي سپس به مشكلاتي كه اجراي اين طرح دارد اشاره كرده و اولين مانع را انتقال آب از ۲۶ متري زير سطح درياهاي آزاد جهان به ارتفاعي بيش از هزار متر عنوان مي‌كند. البته او اضافه مي‌كند كه اين كار با پمپاژ آب و انتقال آن از طريق كانال و تونل ممكن است اما خاطر نشان مي‌كند كه اين كار اثرات زيادي بر زيست بومي منطقه خواهد داشت.}

^{دكتر افخمي اولين تاثير نامطلوبي را كه انتقال آب از درياي خزر به كوير مي‌تواند بر محيط زيست منطقه داشته باشد انتقال شوري آب به زمين‌هاي اطراف عنوان مي‌كند: «آبي كه داريم منتقل مي‌كنيم، حاوي يك مقدار شوري است. آب خزر چيزي حدود ۱۶هزار ميكروموس بر سانتي‌متر شوري دارد كه اين شوري در طي مسير به خاطر تبخيري كه صورت مي‌گيرد، افزايش هم پيدا مي‌كند و در صورتي كه آب در طي مسير به زمين‌هاي اطراف منتقل شود، اين شوري باعث مي‌شود عرصه‌هاي جنگلي و زمين‌هايي كه اطراف اين مسير انتقال هستند تهديد شوند و اكوسيستم‌هايي كه به اين شوري عادت ندارند، وقتي اين شوري به آن‌ها وارد شود، مشكلات و مسائلي برايشان به‌وجود آيد».}

^{به گفته‌ي كارشناسان، انتقال آب از درياي خزر به كوير قرار است توسط يك سري كانال‌هايي كه در سطح زمين ايجاد مي‌شوند صورت بگيرد. دكتر افخمي مي‌گويد اين كانال‌ها يا تونل‌هايي كه احداث مي‌شود، عملاً زيستگاه را به دو بخش تقسيم مي‌كند و در نتيجه مهاجرت گونه‌ها از اين مسير با اختلاف مواجه مي‌شود. وي اين پديده را يك رويداد نامناسب براي اكوسيستم‌ها و زيستگاه‌هاي طبيعي اين منطقه مي‌د‌اند.}

^{آقاي افخمي مشكل ديگر بر سر راه اين انتقال را تفاوت دو محيط با يكديگر مي‌داند و مي‌گويد: «شما مي‌خواهيد اين آب را از يك محيطي كيلومترها به يك محيط ديگر ببريد. اين دو محيط باهم متفاوتند و بنيان و محيط اين دو منطقه از لحاظ گونه‌هاي گياهي و جانوري هم به تبع باهم متفاوتند. بنابراين خطر يا احتمال انتقال گونه‌هاي غيربومي از منطقه‌ي مبداً به مقصد هم هميشه بايد مورد توجه باشد كه اگر اين اتفاق بيفتد، مي‌تواند تهديدي در تنوع زيستي در منطقه‌اي به‌وجود آيد كه اين آب به آنجا منتقل مي‌شود و امكان دارد كه سبب كاهش يا نابودي تنوع زيستي و شرايط پايدار محيطي در آن منطقه شود».}

^{وي همچنين بالا آمدن سطح آب‌هاي زيرزميني در مسير انتقال و احتمال ايجاد مانداب را مشكل ديگر اين انتقال مي‌داند كه نهايتاً مي‌تواند به شيوع انواع بيماري‌ها در اين مناطق منجر شود.}

^{مشكل كوير لوت از راه‌هاي ديگر قابل حل است}

^{پروژه انتقال آب خزر به كوير به منظور مقابله با خشكسالي در مناطق كويري ايران و بهره‌برداري بهينه از اين مناطق است. در مقابل تمامي اشكالات زيست‌محيطي‌اي كه دكتر افخمي براي اين طرح برمي‌شمارد، راه حل جايگزيني نيز براي حل كم‌آبي مناطق كويري ارائه مي‌دهد.}

^{به عقيده‌ي وي بازيافت آب‌هاي مصرف‌شده و به هدررفته در مناطق شهري مثل تهران مي‌تواند بهترين راه ‌حل براي مشكل كم‌آبي مناطق كويري باشد. آقاي افخمي مي‌گويد: «به‌عنوان مثال در خود تهران چيزي حدود دو و نيم ميليون مترمكعب آب در شبانه‌روز هدر مي‌رود. اگر شما اين مقدار را در تعداد روزهاي سال ضرب كنيد، چيزي بيش از آن ۵۰۰ ميليون مترمكعب است كه در فاز اول اين طرح پيش‌بيني شده و قرار است سالانه به كوير منتقل شود و نهايتاً مي‌تواند به يك و نيم ميليارد مترمكعب هم برسد و ظرفيت‌اش تا ۲ ميليارد  هم قابل افزايش است. منظورم اين است كه بايد سعي كنيم به جاي اين كه از منابع دست نخورده استفاده كنيم، بيش‌تر آن بخش‌هايي را جايگزين و استفاده كنيم كه قابل بازيافت و استفاده‌ مجدد است، البته در كنار استفاده‌ي مناسب و صرفه‌جويي در مصرف كه خيلي مي‌تواند تعيين‌كننده باشد».}

^{برداشت از آب خزر اشكال حقوقي دارد}

^{مشكل ديگري كه از ديد كارشناسان بر سر راه پروژه انتقال آب خزر به كوير وجود دارد، رژيم حقوقي درياي خزر است. اين دريا يك منبع آب مشترك بين پنج كشور است و انتقال آب آن توسط يكي از اين كشورها مي‌تواند با اعتراض كشورهاي ديگر روبرو شود.}

^{درياي خزر بين پنج كشور مشترك است}

^{طاهر شيرمحمدي كارشناس آسياي ميانه در اين زمينه چنين مي‌گويد: «مسئله رژيم حقوقي درياي خزر تا كنون حل نشده است. درياي خزر در بخش شمالي آن بين روسيه و آذربايجان و قزاقستان عملا تقسيم شده ولي بخش جنوبي آن بين ايران، آذربايجان و تركمنستان هنوز تقسيم نشده و  از آنجا كه رژيم حقوقي درياي خزر تا به حال لاينحل مانده، اين پروژه انتقال آب خزر ممكن است به يك مسئله و مشكل حقوقي ديگري تبديل شود».}

^{وي تاكيد مي‌كند كه چون درياي خزر بين پنج كشور مشترك است هرگونه استفاده از آن بايد بين اين كشورها مشترك باشد و با توافق تمامي صاحبان حق صورت گيرد. آقاي شيرمحمدي تاكيد مي‌كند كه اين چيزي است كه ايران نيز همواره بر آن تاكيد داشته و در تمامي مذاكرات رژيم حقوقي خزر خواهان آن بوده كه هرگونه استفاده از اين دريا با توافق تمامي كشورهاي مجاور آن صورت گيرد. به گفته‌ي وي دولت ايران حتي تقسيم درياي خزر در بخش شمالي آن را نيز به همين دليل به رسميت نشناخته چون معتقد است بايد با توافق هر پنج كشور صورت پذيرد.}

^{از سوي ديگر استفاده يك‌سويه ايران از آب خزر به منظور بهينه‌سازي كوير، مي‌تواند سرآغاز استفاده بقيه كشورهاي حاشيه خزر به همين منظور از اين دريا باشد.}

^{طاهر شيرمحمدي در اين مورد چنين مي‌گويد: «مسئله زيست‌محيطي يكي از بزرگترين مشكلات درياي خزر است به اين دليل كه يك درياي بسته است. همين طرح دولت ايران را  ممكن است جمهوري‌هاي ديگري مثل تركمنستان كه حدود ۹۰ درصد از سرزمينش صحرا ست يا قزاقستان كه بزرگترين صحراهاي منطقه در آن واقع شده بخواهند در آينده اجرا كنند. اينها حتي بسيار بيشتر از ايران نياز شديد به آب دارند و اگر ايران بخواهد اين پروژه را عملي كند اين كشورها هم حق خودشان خواهند دانست كه از آب درياي خزر بر اساس منافع ملي خودشان استفاده كنند».}

^{دكتر مهران افخمي مي‌گويد در صورت انتقال آب خزر توسط ساير كشورهاي اطراف آن، آب اين درياچه دچار پسروي خواهد شد و مشكلات زيادي را براي بنادر اطراف آن به وجود خواهد آورد.}